नेसंविअन्तर्गतका विद्यापीठहरूमा अध्ययन गर्ने विद्यार्थीहरूको पञ्जीकरण, अभिलेखन गर्ने तथा परीक्षासम्बन्धी सम्पूर्ण काम परीक्षा नियन्त्रण कार्यालयले गर्दछ । विश्वविद्यालयको केन्द्रीय परिसरमा यसको कार्यालय रहेको छ । यस कार्यालयको प्रमुखमा परीक्षा नियन्त्रक रहने व्यवस्था छ ।
विश्वविद्यालयमा आयुर्वेद, योग तथा प्राकृतिक चिकित्सासम्बन्धी विभिन्न तहको शिक्षण प्रशिक्षण, अध्ययन, अनुसन्धान, परीक्षा र पाठ्क्रमसम्बन्धी काम गर्ने गराउने उद्देश्यले आयुर्वेद अध्ययन संस्थानको स्थापना गरिएको हो । हाल यस कार्यालय मातहतमा आयुर्वेद उत्तरमध्यमा तह तथा आयुर्वेद स्नातक तहका कार्यक्रम सञ्चालित छन् । २०६७ सालमा स्थापित यस संस्थानको प्रमुखमा डीन रहने व्यवस्था गरिएको छ ।
नेपाल संस्कृत विश्वविद्यालयमा आवश्यक पर्ने शैक्षिक तथा प्रशासनिक जनशक्तिको भर्ना, छनोट, व्यवस्थापन, वृत्तिविकाससम्बन्धी कामको मूल्याङ्कन तथा बढुवाको सिफारिस गर्नका लागि सेवा आयोगको व्यवस्था गरिएको छ । यस आयोगको प्रमुखमा अध्यक्ष रहन्छन् भने अध्यक्षबाहेक लोकसेवाका प्रतिनिधिसहित लोकसेवा आयोगका सदस्यसहित अन्य दुई जना सदस्य रहने व्यवस्था छ । विश्वविद्यालयमा आवश्यक पर्ने जनशक्तिको व्यवस्थापन गरी विश्वविद्यालयसमक्ष सिफारिस गर्ने, नयाँ नियुक्ति र बढुवासम्बन्धी सिफारिस गर्ने काम यस आयोगले गर्दछ । यस आयोगको हालको कार्यालय दाङको बेलझुण्डीस्थित केन्द्रीय कार्यालयदेखि उत्तरतिर रहेको छ ।
संस्कृत विश्वविद्यालयमा अनुसन्धान तथा सम्पादनसम्बन्धी सम्पूर्ण कार्यहरूको व्यवस्थापन, सञ्चालन, नियन्त्रण र स्तरोन्नति गर्ने उद्देश्यले २०४८ सालमा अनुसन्धान केन्द्र स्थापना भएको हो । यस केन्द्रमार्फत् हाल उपाधिमूलक तथा निरुपाधिक गरी दुई प्रकारका अनुसन्धानात्मक कार्यक्रमहरू सञ्चालित छन् । अनुसन्धान केन्द्रको प्रमुख पदमा कार्यकारी निर्देशक रहने व्यवस्था छ ।
अनुसन्धान केन्द्रले सञ्चालन गर्ने कार्यक्रमहरू यसप्रकार छन्ः
४.१ उपाधिमूलक कार्यक्रम
नेपाल संस्कृत विश्वविद्यालय अनुसन्धान केन्द्रद्वारा सञ्चालित उपाधिमूलक कार्यक्रममा विद्यावारिधि (पिएच्.डी.) कार्यक्रम रहेको छ । शास्त्रीय विषयअन्तर्गत ऋग्वेद, यजुर्वेद, सामवेद, अथर्ववेद, व्याकरण, नव्यन्याय, प्राचीनन्याय, साहित्य, सिद्धान्तज्योतिष, फलितज्योतिष, इतिहास पुराण, पूर्वमीमांसा, शाङ्करवेदान्त, धर्मशास्त्र, सर्वदर्शन, तन्त्रयोग, बौद्धदर्शन, प्राच्यराज्यशास्त्र, वास्तुशास्त्र, योगदर्शन, आयुर्वेदजस्ता विभिन्न विषयमा विद्यावारिधि कार्यक्रम सञ्चालित छ । त्यस्तै आधुनिक विषयक्षेत्रका सबैजसो विषयमा विद्यावारिधि कार्य गराउने गरिएको छ भने आधुनिक विषयमा विद्यावारिधि गराउँदा संस्कृत वाङ्मयसँग सम्बद्ध शोधशीर्षक हुनुपर्ने व्यवस्था छ । हालसम्म यस अनुसन्धान केन्द्रबाट २०० जनाले विद्यावारिधि उपाधि प्राप्त गरिसकेका छन् भने २ सय २५ जना शोधार्थीले अनुसन्धान गरिरहेका छन् ।
४.२ निरुपाधिक कार्यक्रम
नेपाल संस्कृत विश्वविद्यालय अनुसन्धान केन्द्रले विभिन्न निरुपाधिक कार्यक्रमहरू सञ्चालन गरिरहेको छ । नेपालका विभिन्न भाषाभाषी समुदायका धर्मसंस्कृति, परम्परा, सदाचार, नैतिकमूल्य र मान्यताका साथै विशेषगरी लोपोन्मुख संस्कृति एवम् भाषाहरूका बारेमा अनुसन्धान गराउनका लागि निरुपाधिक कार्यक्रमहरू सञ्चालन गरेको हो । यस्ता कार्यक्रमहरूमा ग्रन्थ–सम्पादन, अनुवाद, प्रकाशन, शोधार्थीको क्षमता वृद्धि, भौतिक सुविधा विकास आदि रहेका छन् ।
नेपालका विभिन्न जात–जातिहरूका भाषा, साहित्य, धर्म र लोकसंस्कृतिको अध्ययन, अनुसन्धान र संरक्षणका निमित्त विश्वविद्यालय सभाले २०६२ सालमा नियम बनाई २०६७ सालमा औपचारिक रूपमा राष्ट्रिय सांस्कृतिक अध्ययन केन्द्र्रको स्थापना भएको हो । कार्यकारी निर्देशक यसको प्रमुख हुने व्यवस्था गरिएको छ ।
नेपाल संस्कृत विश्वविद्यालय, स्थापत्यशास्त्र अध्ययन संस्थान लम्बिनी प्रदेशको पहिलो अध्ययन संस्थान हो । वि.सं. २०७८ सालमा स्थापना भएको यस अध्ययन संस्थानले प्रारम्भिक रुपमा आफूलाई विशेष रुपमा चिनाउन खोजेको छ । यस अध्ययन संस्थानले पूर्वीय दर्शन सिद्धान्तहरुमा आधारित अद्वितिय कार्यक्रमहरु प्रदान गर्दछ ।
प्रविधिको परम्परागत दर्शनले इन्जिनियर र इन्जिनियरिङलाई धेरै हदसम्म बेवास्ता गर्छ, तर नेपाल संस्कृत विश्वविद्यालय स्थापत्यशास्त्र अध्ययन संस्थानले इन्जिनियरहरु, तिनीहरुको विधि, जिम्मेवारी र भविष्यलाई गम्भीरताका साथ लिन्छ । विश्व स्तरीय अभ्यासहरुले इन्जिनियरहरुको प्रतिबिम्बलाई उत्तेजित गर्ने निश्चत छ ।
नेपाल संस्कृत विश्वविद्यालय स्थापत्यशास्त्र अध्ययन संस्थान गुणस्तरीय अनुसन्धान र उदार शिक्षामा विश्वास गर्छ । हाम्रो कार्यक्रमहरुले गणस्तरीय शिक्षण, विद्यार्थीमा आधारित शिक्षा, अन्तरक्रियात्मक सहभागिता र अन्तराष्ट्रिय संक्रमणलई जोड दिन्छ । यस संस्थानले इन्जिनियरिङ पेशासंग नजिकबाट काम गर्छ ।
थप जानकारीको लागि
नेपाल संस्कृत विश्वविद्यालय स्थापत्यशास्त्र अध्ययन संस्थान, डिनको कार्यालय बेलझुण्डी, दाङ
डिनः विरेन्द्र खड्का
संपर्क नं.: ९८५११८९९८५